Kliker.info

Kako da shvatimo nevjerovatan uspjeh  „socijalističkog“ kandidata Bernija Sandersa na primarnim izborima za predsjednika SAD? Ovaj senator iz Vermonta sada vodi ispred Hillary Clinton među demokratskim biračima do 50 godina starosti i samo zahvaljujući starijoj generaciji Clinton i dalje ima ukupnu prednost.

Piše : Thomas Piketty (The Guardian )

Sanders će možda izgubiti od predizborne mašine Hillary Clinton i konzervativnih medija. Ali shvatili smo da bi neki drugi Sanders, mlađi i manje beo, jednog dana mogao da postane predsjednik SAD i promijeni ovu zemlju. U svakom slučaju, svjedoci smo kraja političko-ideološkog ciklusa započetog pobedom Ronalda Regana na izborima 1980.

Osvrnimo se na trenutak unazad. Od 1930-ih do 1970-ih SAD su predvodile svijet u sprovođenju ambicioznih politika smanjenja nejednakosti. Dijelom da bi izbjegle svaku sličnost sa starom Evropom, koju su smatrale ekstremno nejednakim društvom, što je protivrječilo američkom duhu. SAD su u međuratnom periodu prve uvele visoki progresivni porez na dohodak i porez na imovinu, do tada neviđen sa evropske strane Atlantika.

Od 1930. do 1980, pola vijeka, najviša prosječna stopa poreza na dohodak u SAD (na prihode iznad milion dolara godišnje) iznosila je 82%, sa vrhuncom od 91% u periodu 1940-1960 (od Roosevelta do Kenedyja ), da bi u trenutku dolaska Regana na vlast bila 71%.

Ovako visoki porezi nisu imali negativne posljedice na snažan rast američke poslijeratne ekonomije, jer nije imalo smisla plaćati super-menadžere 10 miliona dolara kada je milion bio sasvim dovoljan. Porez na imovinu, jednako progresivan sa stopama na najveća bogatstva od 70-80% (u Francuskoj i Njemačkoj poreske stope nikada nisu prelazile 30-40%), značajno je umanjio koncentraciju kapitala u zemlji koja nije morala da se nosi sa ratnim razaranjima kao Evropa.

Mitski kapitalizam

Tokom 1930-ih, davno prije nego što su evropske zemlje slijedile američki primjer, SAD uvode minimalnu zaradu, koja je kasnih šezdesetih vrijedela 10 dolara na sat (mjereno prema kursu dolara iz 2016), što je bila najviša minimalna zarada u tom trenutku na svijetu.

Sve ovo je sprovedeno bez povećanja nezaposlenosti, jer su to dopuštali nivo produktivnosti i obrazovni sistem. SAD su u ovom periodu konačno okončale rasnu diskriminaciju u južnim državama i uvele nove socijalne politike.

Sve ove promjene stvorile su žestoku opoziciju, naročito među finansijskim elitama i reakcionarnim elementima u bijelom stanovništvu. Ponižene u Vijetnamu, SAD su tokom 1970-ih imale utisak da ih gubitnici iz Drugog svjetskog rata (Njemačka i Japan) ekonomski sustižu. SAD su pogodile i naftna kriza, inflacija i neprilagođavanje poreza inflaciji. Posljedica svih ovih frustracija je dolazak Ronalda Regana na vlast 1980. sa programom povratka mitskog kapitalizma, koji je navodno postojao u nekoj boljoj prošlosti Amerike.

Vrhunac ovog programa je bila poreska reforma iz 1986, koja je okončala poluvjekovno progresivno oporezivanje i smanjila poreske stope na najviši dohodak na 28%.

Demokrati, Clinton (1992-2000) i Obama (2008-2016), nikada nisu istinski promijenili ovu odluku, koja je oporezivanje stabilizovala na oko 40% (dvostruko manje nego u periodu 1930-1980). Ovo je dovelo do eksplozije nejednakosti praćene izuzetno visokim zaradama onih koji mogu da ih se dokopaju, kao i stagnacijom prihoda većine građana Amerike uz nizak rast (koji je donekle viši od rasta u Evropi, jer ona opet ima neke druge probleme).

Progresivni program

Regan je odlučio da zamrzne minimalnu zaradu, koju je od 1980-ih polako pojela inflacija (tako da sada iznosi nešto više od 7 dolara na sat, u poređenju sa 11 dolara 1969). I ponavljam, Clinton i Obama su samo donekle ublažili Reganov političko-ideološki režim.

Sandersov uspjeh pokazuje da je veliki dio Amerike umoran od rastuće nejednakosti i lažnih političkih promjena i da pozdravlja njegovu namjeru da oživi progresivni program i američku tradiciju jednakosti. Hillary Clinton, koja je tokom borbe za demokratsku nominaciju sa Obamom zastupala ljevičarsku poziciju kada je reč o zdravstvenom osiguranju, danas brani status kvo i samo je još jedna nasljednica Regan-Clinton-Obaminog političkog režima.

Sanders namjerava da vrati progresivno oporezivanje i višu minimalnu zaradu (15 dolara na sat) i uvede besplatno zdravstveno osiguranje i visoko obrazovanje u zemlji u kojoj je nejednakost u dostupnosti obrazovanju dostigla neslućene razmjere i ogolila jaz između života većine građana SAD i umirujuće retorike dobitnika sistema.

U međuvremenu, Republikanska partija tone sve dublje u hiper-nacionalistički, anti-imigrantski i anti-islamski diskurs (uprkos tome što u SAD nema previše muslimanskih vjernika) i bezgraničnu glorifikaciju bijelih bogataša. Sudije vrhovnog suda koje su postavili Ronald Regan i George Bush mlađi ukinule su sva zakonska ograničenja  uticaju privatnog novca na politiku, što u velikoj mjeri otežava put kandidatima kao što je Sanders.

Ali nove forme političke mobilizacije i finansiranja ipak mogu da pobjede i pokrenu novi politički ciklus u SAD. Daleko smo od mračnih predviđanja o kraju istorije.

Preveo  : Miroslav Marković (Peščanik)