Kliker.info

Evropa se više ne može prepoznati. Nekada su zagovornici evropskog jedinstva slavili Evropsku uniju kao mirovni projekat koji se kosmopolitizmom suprotstavlja pošasti nacionalizma – pošasti koja „vodi u rat“, kao što je 1995. godine dramatično upozoravao francuski predsjednik François Mitterrand. Vizija puta mira koji ujedinjenu Evropu vodi u zajednički prosperitet počela je da blijedi i prije nego što je Rusija napala Ukrajinu. Ruska invazija je samo ubrzala transformaciju Evropske unije u nešto mnogo ružnije.

Piše : Yanis Varoufakis (Project Syndicate)

Zamjena kosmopolitizma etnoregionalizmom najavljena je riječima Josepha Borrella, visokog predstavnika EU za spoljnu politiku, kada je Evropsku uniju opisao kao lijepi „vrt“ okružen neevropskom „džunglom“ koja mu prijeti. Nedavno su francuski predsjednik Emmanuel Macron i predsjednik Evropskog savjeta Charles Michel zatražili od Evropljana ne samo da se pripreme za rat nego i da se pomire s budućnošću u kojoj će odbrambena industrija biti glavni oslonac ekonomskog rasta i tehnološkog napretka Evrope. Poslije neuspjelih pokušaja da ubjede Njemačku i druge, navodno štedljive evropske države u nužnost uspostavljanja pune fiskalne unije, u očajanju su se povukli na rezervni položaj zagovaranja ratne unije.

Ovo je prelomni trenutak u historiji EU. Ako zanemarimo stavove bučne manjine evroskeptika, videt ćemo da je glavna linija podjele u redovima proevropskih snaga ona koja proističe iz pitanja treba li dalju konsolidaciju evropskog kontinenta sprovoditi korištenjem Hamiltonovih metoda (zajedničkim zaduživanjem koje će donijeti propisnu federaciju) ili se držati izvorne ideje o podjeljenim državama (postepena integracija posredovana tržištem). Države čije ekonomije ostvaruju suficit biraju izvornu viziju, dok predstavnici ekonomija u deficitu, naravno, naginju hamiltonovskom rješenju, koje je pri sadašnjem odnosu snaga potisnuto u drugi plan.

Kriza eura je pokazala zašto ne možemo nastaviti da se pretvaramo da dugovi, banke i porezi mogu ostati državni ako je valuta transnacionalna i tržišta su integrirana. Nažalost, Evropska unija se opredjelila za minimum intervencija potrebnih da se sačuva euro. Tako je dobila sve najgore iz oba svijeta: zastrašujuće neefikasnu kvazifiskalnu uniju (u kojoj ne postoji propisan instrument suverenog duga, kao što su državne obveznice u Sjedinjenim Državama) i Evropsku centralnu banku prinuđenu da stalno iznova krši sopstvenu povelju (i to skriva iza sve maštovitijih opravdanja). Najgore je to što iza klimavog političkog procesa za raspodjelu zajedničkog novca i zajedničkih dugova ne stoji čak ni privid demokratskog legitimiteta.

Decenijama su neki od nas vodili kampanju za Evropski zeleni nju dil. Pošto je jasno da na kraći rok od federacije neće biti ništa, predlagali smo rješenja kojima će se emulirati instrumenti federalnog suverenog duga (kao što su evroobveznice Evropske centralne banke) kojima bi se preko Evropske investicione banke moglo generirati bar 500 milijardi eura godišnje za potrebe investicionog fonda za tehnološku tranziciju i zelenu energiju. Umuesto toga, ljudi koji donose odluke u EU birali su alternative kao što je bio na propast osuđeni Junckerov plan ili, tokom pandemije, Fond za oporavak, koji je proizveo zajednički dug, ali nije donio zajedničku korist.

Zato je ekonomija EU danas u očajnom stanju, dok se njemački poslovni model, njen noseći stub, ubrzano raspada. Odabravši strategiju srednjeg puta (ni fiskalna unija ni sasvim razdvojeni dugovi i aktive centralnih banaka), EU je sebe osudila na dvije decenije minimalnih investicija, zbog čega nije uspjela ostvariti potreban tehnološki razvoj osvajanjem zelenih tehnologija (koje bi Evropi omogućile da se oslobodi zavisnosti od jeftinog gasa ruskog predsjednika Vladimira Putina pod uvjetima koje sama odredi) i tehnologije kapitala u oblaku. Sjedinjene Države i Kina monopolizuju kapital u oblaku, novi instrument akumulacije bogatstva, i nameću Evropi novi hladni rat s katastrofalnim posljedicama u vezi sa pristupom njemačke industrije kineskim izvoznim tržištima.

Nažalost, Evropljani na vlasti odbijaju da shvate koliko je poslovni model EU neupotrebljiv i koliko su stara rješenja u novom pakovanju beskorisna. Njemačka, na primer, ponovo razmatra energetske subvencije koje bi se finansirale iz poreskih prihoda, kao i ograničavanje plata da bi se unapredila konkurentnost.

Takve debate skreću pažnju s mnogo važnijeg evropskog problema: njemački industrijski kapital više ne akumulira viškove iz kojih može finansirati energetske subvencije za industrije u opadanju. U takvom kontekstu, ograničavanje plata (kao što je u svoje vrijeme činio kancelar Gerhard Schröder) neće doprinjeti jačanju konkurentnosti automobilske industrije koja nije u stanju da savlada nove tehnologije proizvodnje baterija ili algoritme kojima proizvođači modernih električnih vozila ostvaruju značajnu novu vrijednost.

Šta sad? Izgleda da je na otpadu novije evropske historije Michel pronašao naš stari prijedlog za uvođenje evroobveznica i jačanje Evropske investicione banke. Ali njegov prijedlog ne predviđa usmjeravanje novih kredita u zelene tehnologije ili kapital u oblaku, već u razvoj nove vojne industrije koja će, kako tvrdi, „biti snažna poluga jačanja naše baze u tehnologiji, inovacijama i industriji“.

Da li je moguće da to ozbiljno misli? Kako će EIB naplaćivati kredite odobrene odbrambenoj industriji koja je po definiciji neproduktivna? Što će biti kada se skladišta napune municijom i projektilima? Investicioni podsticaji o kojima Michel govori u tom slučaju moraju presušiti ili Evropa mora pronaći način – drugim riječima, neke nove ratove – da se oslobodi zaliha.

Razumnijim zagovornicima ujedinjene Evrope ostaje samo da se mole da Michelov plan što prije pođe stopama Junckerovog plana. Izgleda da nekompetentnost Evropske unije ostaje posljednja nada miroljubivih Evropljana.

Nedostaju mi ona vremena kada su proevropejci slavili EU, makar i licemjerno, kao projekat rušenja granica i podsticanja otvorenosti, različitosti i tolerancije. Ta Evropa je sada slomljena i povlači se u rasulu. Ukorjenila se neka nova ideologija. Umjesto šarolike demokratske federacije koja će privlačiti ljude iz čitavog svijeta, dobili smo novu viziju bijelog kršćanskog carstva okruženog skupim lanserima raketa i ogradama pod visokim naponom. To nije Evropa kojom će se mladi ponositi, pa ni Evropa koju će ostatak svijeta uzimati za ozbiljno.