Kliker.info

Podsjetimo na jednu od vijesti koje su obilježile prethodnu nedjelju: Veliko vijeće Evropskog suda za ljudska prava (ESLJP) u Strasbourgu u srijedu je jednoglasno potvrdilo prvostepenu pilot-presudu iz 2012. kojom su Slovenija i Ljubljanska banka proglašene odgovornima za povrat stare devizne štednje dvoma štedišama Ljubljanske banke Sarajevo iz Bosne i Hercegovine.

Piše : Muharem Bazdulj (Oslobođenje)

Sloveniji je naloženo da u roku od najviše godinu nađe sistemsko rješenje za isplatu njihove štednje. Presuda je konačna, a odnosi se i na sve ostale štediše banke s područja nekadašnje zajedničke države koje su u istom pravnom položaju kao tuženici iz BiH o čijem je slučaju presuđeno. Pravosnažna presuda po tužbi Emine Ališić i Aziza Sadžaka protiv Slovenije, koji su tužili da ne mogu do svoje uštede i da su im kršena prava na neometano uživanje imovine prema Europskoj konvenciji o ljudskim pravima, znači da im Slovenija mora platiti po 4.000 eura za nematerijalnu štetu. Takođe, devizna štednja moraće da bude vraćena i njima i svima onima koji su poput njih u istom pravnom položaju.

U Ljubljani su presudu dočekali sa razočarenjem, skoro sa bijesom. Nataša Pintar-Gosenica, slovenačka pravobraniteljica, bila je ubijeđena da su njihovi argumenti “jaki i utemeljeni na odgovarajućoj dokumentaciji kojom se dokazivalo da je stara štednja iz bivše SFRJ sukcesijsko pitanje koje treba riješiti po teritorijalnom načelu”. Sud je, međutim, argumente Republike Slovenije – odbacio. Pitanje sudbine štediša Ljubljanske banke na sličan način kao i sudbina “Izbrisanih” u temelju je famozne slovenačke priče o “uspješnoj nezavisnosti”, neželjeni “kostur iz ormara”, ono što “mainstream javnost” odbija da vidi. Nije slučajno da se Oliver Frljić, režiser koji u Hrvatskoj, Bosni i Srbiji propituje pitanja ratnih zločina, u Sloveniji bavio upravo “Izbrisanima”. Uz samo malo šale, moglo bi se izreći proročanstvo da bi najfrljićevskiji mogući budući projekat za neko slovenačko pozorište bila predstava o sudbini deviznih štediša Ljubljanske banke.

Iz perspektive jednako Washingtona, Bruxellesa, Berlina, Pariza, Moskve ili Ankare, diskriminatorski karakter Dejtonskog ustava Bosne i Hercegovine nije bio ni najmanje problematičan. Slučaj Sejdić – Finci se pojavio nakon presude Suda u Strasbourgu. Kako je stigla i presuda po slučaju Azre Zornić, a očekuje se i presuda po slučaju Ilijaz Pilav, očito je da pravno usklađivanje Ustava BiH sa stečevinama savremene Evrope “gura” jedino Sud u Strasbourgu. Sredinom devedesetih, individualistički nastrojeni (ex)Jugosloveni (naročito u Bosni i Hercegovini), oni kojima lešinari nacionalizma nisu popili mozak, polagali su velike nade u Tribunal za ratne zločine u Haagu. Poslije dvije decenije, poslije silnih razočarenja u Haag, pokazuje se da je na njihove nade mnogo efektnije odgovoreno u – Strasbourgu.

Šezdesetih godina prošlog stoljeća u Strasbourgu je neko vrijeme živio Danilo Kiš. U njegovoj biografiji “Izvod iz knjige rođenih” koju je napisao Mark Thompson ovako se opisuje grad u kojem je danas sjedište Evropskog suda za ljudska prava: “Strasbourg leži na raskršćima istorije i jezika, sa identitetom kompleksnim kao i Kišov sopstveni. U toku samo jednog vijeka, prelazio je pet puta iz ruke u ruku, dok su se Francuska i Njemačka borile za nadmoć. Ipak, u vrijeme kad Kiš stiže tamo, grad je prigrlio svoju mirnu budućnost kao simbol i izlog (zapadno) evropske nove posvećenosti odbacivanju poništavačke logike nacionalizma. Ovom raskidu su pronalaženi vjesnici u svijetlim momentima kulturne istorije grada. Goethe, zagovornik svjetske književnosti, divio se gotskoj ljepoti Strasburške katedrale. 1882. godine, jugoslovenski naučnik Nikola Tesla tu je napravio i uspješno testirao indukcioni motor. Umjetnik Hans ili Jean Arp tu se rodio 1886. i odrastao je kao bilingvalan. A filozof rođen u Litvaniji Emanuel Levinas (1906 – 1995) tu je započeo studije koje su ga vodile do uvida da je ‘jastvo moguće jedino kroz prepoznavanje Drugog’. Nema grada koji bi bolje odgovarao Kišu da ga, kao strastvenog evrofila, stimuliše da razumije nasilje u vlastitoj istoriji.”

U tom smislu, nije bez simboličke težine činjenica da se upravo u Strasbourgu sudski odbacuje poništavačka logika nacionalizma, odnosno da se putem presuda iz Strasbourga stimuliše razumijevanje nasilja u našoj istoriji. U temelju nacionalizma je nasilje kolektiva nad pojedincem, nasilje (nastajuće) države nad svim pojedincima koji se ne uklapaju u njena apstraktna “osnivačka načela”. Bilo da se radi o birokratski formalizovanoj pljački nečijeg privatnog novca, nečije teško stečene ušteđevine, bilo da se radi o oduzimanju političkih prava po liniji etničke (ne)pripadnosti, koncept je isti. Naravno, državni aparat Slovenije već proučava načine da primjenu presude odgodi što je moguće više, kao što i bosanskohercegovačke etno-oligarhije izbjegavaju izvršenje “svoje” presude. To je borba neprestana. Ipak, utješno je da za razliku od Tribunala za ratne zločine, pa i Međunarodnog suda pravde, postoje sudovi koji se ne vode isključivo dnevnopolitičkom pragmom, sudovi koji odbacuju “jake i utemeljene” državne argumente, a priklanjaju se argumentu ljudskog prava pojedinca.