Kliker.info

Prije 33 godine iscrtan je sarajevski „krug pakla“. Petog aprila 1992. godine počela je najduža opsada jednog grada  u historiji modernog ratovanja, u kojoj je za 1.425 dana ubijeno 11.541 građana prijestolnice BiH, među njima 1.601 dijete.

Najviše njih, gotovo četiri petine od ukupnog broja poginulih, stradalo je u prve dvije godine opsade, koja je trajala duže i od nacističke opsade Lenjingrada u Drugom svjetskom ratu.

Šta je prethodilo opsadi?

Poslije prvih višestranačkih izbora u BiH 1990. godine i trijumfa nacionalnih partija – Stranke demokratske akcije (SDA), Hrvatske demokratske zajednice (HDZ) i Srpske demokratske stranke (SDS), te s ratnim dejstvima u Sloveniji, potom i Hrvatskoj, odnosno raspadom bivše SFR Jugoslavije u drugoj polovini 1991. godine usložnjavala se situacija i u Sarajevu.

Jugoslavenska narodna armija (JNA) i već tada dobro naoružane paravojne srpske formacije počele su se ukopavati u rovovima i graditi bunkere na planinama i brdima oko grada. U prvim danima 1992. godine vojno i paravojno prisustvo u perifernim kvartovima, pogotovo oko njih, bilo je sve izraženije.

Paralelno, kršeći Ustav i djelujući van legalnih institucija BiH većina srpskih političara, predvođena čelnicima SDS-a, 9. januara održala je tzv. „Skupštinu srpske republike BiH“. Na bazi ranije režiranog plebiscita Srba u BiH jednostrano su odlučili da „BiH treba ostati u sastavu (krnje) Jugoslavije“ koju su ranije napustile Slovenija i Hrvatska.

Kako je počeo rat?

Situacija je kulminirala poslije uspjelog legalnog i međunarodno priznatog referenduma 1. marta te godine, na kojem se 64 posto građana svih nacionalnosti opredijelilo za suverenu i nezavisnu državu Bosnu i Hercegovinu. Naoružani srpski pobunjenici kao odgovor na volju građana barikadama su blokirali Sarajevo, što je bila svojevrsna generalna proba za predstojeću opsadu. Pale su i prve žrtve. Ubijeni su 2. marta Ramo Biber, uposlenik žičare, na napadnutoj izlaznoj stanici na Trebeviću, te osamnaestogodišnji mladić Kenan Demirović, kojeg su SDS-ovi ekstremisti ustrijelili u naselju Kobilja Glava.

U međuvremenu u BiH stigle su brojne formacije „do zuba“ naoružane, već tada prosrpske JNA. I rat se „nije mogao izbjeći“, konstatirali su kasnije mnogi dobro obavješteni domaći i međunarodni izvori.

Petog aprila pale su i prve civilne žrtve opsade. Suada Dilberović i Olga Sučić, ubijene su na Vrbanja mostu, nedaleko od zgrade Skupštine Bosne i Hercegovine ispred koje su održane demonstracije građana koji su tražili mir, a na koje su srpske formacije pucale.

Od tada, više od 350.000 stanovnika bilo je izloženo svakodnevnoj „vatri“ nekadašnje JNA i paravojnih formacija, kasnije pripadnika tadašnje Vojske Republike Srpske (VRS), iz gotovo svih vrsta naoružanja, s položaja na okolnim brdima i pojedinim zauzetim naseljima.

Tokom opsade na grad i linije odbrane palo je između 480.000 i 500.000 projektila. U prosjeku 329 po danu. Najteže je bilo 22. jula 1993. kada je 3.777 granata ispaljeno na Sarajevo. Granatirano je porodilište, škole, dženaze i sahrane, redovi za hljeb, vodu, humanitarnu pomoć, igrališta na kojima su se nalazila djeca.

Više od 10.000 domova potpuno je uništeno. Više od 100.000 stambenih jedinica je oštećeno.

Dnevno je pet do 15 osoba pogođeno iz snajpera, prema evidencijama gradskih bolnica na koje je ispaljeno 398 granata. Ubijeno je 49 medicinskih radnika.

Među brojnima, dva najveća masakra desila su se na pijaci Markale, 5. februar 1994. godine i 28. augusta 1995. u kojima je ukupno ubijeno 105 osoba.

Cijeli svijet pamti i ljubav s tragičnim epilogom sarajevskih Romea i Julije, Srbina Boška Brkića i Bošnjakinje Admire Ismić. I oni su ubijeni na Vrbanja mostu, tada na „ničijoj zemlji“, 18. maja 1993. kada su pokušali napustiti opkoljeni grad. Snajperski metak prvo je pogodio njega, zatim i nju. Admira je dopuzala do Boška, zagrlila ga i u smrt otišli su zajedno.

Ni humanitarna pomoć nije bila adekvatna. U paketima građani Sarajeva dobijali su biskvite stare po 50 godina. U prosjeku na raspolaganju imali su 159 grama hrane dnevno. U grad je stizalo samo dva posto pitke vode u poređenju prije početka rata.

Je li postojao tračak nade?

Uprkos svemu u Sarajevu se odvijao život, mnogi su govorili i „iz inata i otpora zlu“.

Kulturne manifestacije nisu zaustavljene. Održano je više od 100 izložbi, najmanje 40 pozorišnih premijera, održavani su koncerti. Pokrenut je, 1995. godine, i Sarajevo Film Festival, danas jedan od najprestižnijih u jugoistočnoj Evropi.

Sportski klubovi tokom teških dana opsade trenirali su u dvoranama i zaštićenim skloništima. Veliki impuls tračku nade za normalizaciju života desio se 20. marta 1994. godine kada je nakon dvije godine na Olimpijskom stadionu „Koševo“ odigrana prva fudbalska utakmica na otvorenom, samo 200 metara od linije fronta. Pred 15.000 navijača Fudbalski klub Sarajevo, pojačan s nekoliko igrača gradskog rivala Željezničara, pobijedio je tim UNPROFOR-a, rezultatom 4:0. Sa stadiona poslane su poruka mira.

Iz opsade posebno se pamti i Izbor za miss opkoljenog Sarajeva u junu 1993. godine, kada su djevojke nosile transparent i poručile cijelom svijetu “Don't let them kill us” („Nemojte dozvoliti da nas ubiju“).

Upravo u danima ljeta 1993. Sarajevo je malo „prodisalo“ i definitivno spašeno otvaranjem tunela ispod piste Međunarodnog aerodroma, dugog 800 metara. Bio je to jedini izlaz i ulaz u grad, za ljude i robu, te je povezivao slobodne teritorije pod kontrolom Armije BiH iz sarajevskog naselja Dobrinja do Butmira.

Kako do mira i slobode?

Napadači i pored brojnih ofenziva nisu uspjeli zauzeti Sarajevo isključivo zahvaljujući ogromnoj hrabrosti i naporima branilaca, uglavnom građana koji su se odazvali pozivu za odbranu, te u početku gotovo goloruki, u patikama i farmerkama, s minimalno naoružanja.

Drugo granatiranje Markala bio je direktan povod za intervenciju NATO-a koja je uz vojne operacije “Oluja” u Hrvatskoj i “Sana ‘95” u zapadnoj Bosni otvorila put ka potpisivanju Dejtonskog sporazuma. Srpska strana bila je pred vojnim slomom i u BIH, te je pristala na mirovne pregovore. U američkoj vojnoj bazi Dayton, 21. novembra 1995. godine, dogovoren je Opći okvirni sporazum za mir u BiH.

Veliki dio sarajevskih naselja koje su u ratu kontrolirale srpske oružane snage sporazumom su reintegrirani u sastav Sarajeva. Opsada je završena 29. februara reintegracijom Općine Ilijaš kada je otvorena putna komunikacija od glavnog grada BiH ka Zenici.

Ko su najodgovorniji zločinci?

Tri su doživotne kazne zatvora izrečene za najodgovornije za ubijanje i teroriziranje građana opkoljenog Sarajeva.

Radovana Karadžića, bivšeg predsjednika RS-a, u martu 2019. godine Mehanizam za međunarodne krivične sudove (MMKS) u Hagu osudio je na kaznu doživotnog zatvora zbog genocida nad Bošnjacima iz Srebrenice, progona Bošnjaka i Hrvata širom Bosne i Hercegovine, terorisanja stanovništva Sarajeva tokom opsade grada i držanja pripadnika mirovnih snaga UN-a kao talaca.

Na doživotni zatvor zbog zločina u Sarajevu, ali i drugim dijelovima BiH, pred Međunarodnim sudom u Hagu osuđen je i Ratko Mladić, komandant glavnog štaba bivše VRS.

Stanislav Galić, komandant Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS, zbog kampanje terora i zločin protiv čovječnosti protiv Sarajlija, uključujući masakr na Markalama, proglašen je krivim i takođe u Hagu osuđen na doživotnu zatvorsku kaznu.

Dragomir Milošević, komandant istog korpusa, dobio je 29 godine zatvora.

Sud u Hagu je i bivšeg načelnika Generalštaba Vojske SR Jugoslavije Momčila Perišića proglasio krivim i osudio ga na kaznu od 27 godina zatvora, između ostalog i za pomoć i podržavanje opsade i terora civila u Sarajevu.

Pred Haškim tribunalom za zločine počinjene u Sarajevu bio je optužen i Slobodan Milošević, predsjednik Srbije, ali je preminuo tokom suđenja u martu 2006. godine, nakon čega je proces obustavljen.

Biljana Plavišić, bivša predsjednica RS-a, priznala je krivicu za učešće, između ostalog, u zločinima u Sarajevu pred sudijama Haškog tribunala, nakon čega je osuđena na 11 godina zatvora.

Momčilo Krajišnik, bivši predsjednik Skupštine RS-a, kažnjen je s 20 godina zatvora radi deportacije, prisilnog premještanja i progona nesrpskih civila tokom sukoba u BiH. Njega će historija pamtiti i po ultimativnom pozivu Srbima da napuste dijelove Sarajeva koji su reintegracijom vraćeni pod okrilje grada.

Bakir Tiro (AJB)