Kliker.info

Četiri događaja usredsređena na žene dospela su na naslovne strane u poslednjih mesec dana: izborna pobgeda Giorgie Meloni u Italiji, smrt i sahrana kraljice Elizabethe II., premijera filma Žena Kralj i protesti širom Irana nakon što je policija za moral ubila Mahsu Amini. Zajedno, ove četiri priče ističu suštinske karakteristike političkih okolnosti u ovom trenutku.

Piše : Slavoj Žižek (Project Syndicate)

Pošto ljevica nije uspjela ponuditi adekvatan odgovor na krizu liberalne demokratije, uspon novih desničarskih vlada u Evropi nije posebno iznenađujući. Ali centralna uloga žena u tome tek treba dobiti pažnju koju zaslužuje. Desničarske liderke poput Meloni i Marin Le Pen u Francuskoj predstavljaju se kao jače alternative tradicionalnim mejnstrim muškim tehnokratama. One su istovremeno oličenje tvrdoglavosti desnice i odlika koje se obično vezuju za ženstvenost, kao što su nega i porodica: fašizam sa ljudskim licem.

Pređimo zatim na televizijski spektakl sahrane Elizabethe Druge, koji je istakao zanimljiv paradoks: kako britanska država sve više gubi svoj status supersile, sposobnost britanske kraljevske porodice da inspirira imperijalne maštarije samo raste. To ne treba odbaciti kao ideologiju koja maskira stvarne odnose moći. Naprotiv, monarhijske fantazije su same po sebi dio procesa koji ih reprodukuje.

Smrt Elizabete Druge podsjetila nas je na modernu razliku između gospodarenja i vladavine, pri čemu je prvo danas ograničeno na ceremonijalne dužnosti. Od monarha se očekuje da zrači saosjećanjem, blagošću i patriotizmom i da se kloni političkih sukoba. Kao takvi, monarsi ne predstavljaju transcendenciju ideologije, već ideologiju u njenom najčistijem obliku. Tokom sedam decenija, uloga Elizabete Druge bila je da bude lice državne moći. Koincidencija njene smrti sa dolaskom premijerke Liz Truss na vlast možda je bila krajnje slučajna, ali ipak je simbolizirala prelazak sa kraljice na ženu kralja. U svojoj novoj ulozi, Truss je dejlimično preduhitrila ljevicu vezujući subvencije za energente sa rezanjem poreza za bogate.

Film Žena Kralj Gine Prince-Bytheood takođe se bavi političkom logikom monarhije. U historijskom epu o Agođiji, ratničkom odredu sastavljenom samo od žena koji je služio za odbranu zapadnoafričkog kraljevstva Dahomej od 17. do 19. veka, Viola Davis glumi fiktivnu generalicu Nanisku. Ona je potčinjena samo kralju Gezu, stvarnoj ličnosti na čelu kraljevstva od 1818, koji je učestvovao u atlantskoj trgovini robljem do kraja svoje vladavine 1859.

U filmu, među neprijateljima Agođije nalaze se trgovci robljem koje predvodi Santo Fereira, fiktivni lik zasnovan na historijskoj ličnosti Franciska Feclicsa de Souse. Međutim, de Sousa je bio brazilski trgovac robljem koji je pomogao da Gezo preuzme vlast, a Dahomej je bilo kraljevstvo koje je pokorilo druge afričke države, a njihove narode prodalo u roblje. Dok je Naniska prikazana kako se kod kralja buni protiv trgovine robljem, stvarni Agođije mu je služio.

Žena Kralj tako promovira oblik feminizma koji zapadna liberalna srednja klasa favorizira. Poput današnjih #MeToo feministkinja, amazonke iz Dahomeja će nemilosrdno osuditi sve oblike binarne logike, patrijarhata i tragove rasizma u svakodnevnom jeziku; ali će biti veoma oprezne da ne remete dublje oblike izrabljivanja koji podupiru savremeni globalni kapitalizam i postojanost rasizma.

Ovakav pristup podrazumeva relativizaciju dve osnovne činjenice o ropstvu. Prvo, bjeli trgovci robljem jedva da su morali da kroče na afričko tlo, jer su ih privilegirani Afrikanci (poput kraljevine Dahomej) snabdjevali obiljem svježih robova. Drugo, trgovina robljem bila je rasprostranjena ne samo u zapadnoj Africi već i u njenim istočnim djelovima, gdje su Arapi porobili milione i gdje je ta institucija trajala duže nego na zapadu (Saudijska Arabija je formalno ukinula ropstvo tek 1962).

Muhamad Kutb, brat egipatskog muslimanskog intelektualca Sayyida Kutba, energično je branio islamsko ropstvo od zapadnih kritika. Tvrdeći da je „islam dao duhovno pravo robovima“, suprotstavio je preljubu, prostituciju i neobavezan seks („taj najodvratniji oblik animalizma“) na zapadu „čistoj i duhovnoj vezi koja sluškinju [ropkinju] vezuje za njenog gospodara u islamu“. Pojedini konzervativni salafitski učenjaci još uvek pričaju tu priču: recimo, šeik Saleh Al-Favzan, član najvišeg vjerskog tela Saudijske Arabije. Ali to se ne može saznati od liberala srednje klase sa zapada.

Srećom, historijske veze islama sa ropstvom ne moraju ometati emancipatorski potencijal pretežno muslimanskih društava. Masovni protesti u Iranu imaju historijski značaj globalno, jer kombiniraju različite borbe (protiv ugnjetavanja žena, vjerskog ugnjetavanja i državnog terora) u organsko jedinstvo. Iran nije dio razvijenog zapada, a slogan demonstranata Zan, Zendegi, Azadi („žena, život, sloboda“) nije puka replika pokreta #MeToo ili zapadnog feminizma. Mada je mobilizirao milione žena, slogan govori o mnogo široj borbi i izbjegava anti-mušku tendenciju na koju se često nailazi u zapadnom feminizmu.

Iranski muškarci koji skandiraju Zan, Zendegi, Azadi znaju da je borba za prava žena takođe i borba za njihovu slobodu – da je ugnjetavanje žena samo najvidljivija manifestacija šireg sistema državnog terora. Štaviše, ono što se dešava u Iranu tek nas čeka u razvijenom zapadnom svijetu, gdje jačaju trendovi ka političkom nasilju, vjerskom fundamentalizmu i ugnjetavanju žena.

Mi na zapadu nemamo pravo tretirati Iran kao zemlju koja očajnički pokušava da nas sustigne. Naprotiv, mi smo ti koji moramo da učimo od iranskih ljudi ako želimo bilo kakvu šansu u suočavanju sa desničarskim nasiljem i ugnjetavanjem u Sjedinjenim Državama, Mađarskoj, Poljskoj, Rusiji i mnogim drugim zemljama. Bez obzira na neposredan ishod protesta, ključno je da se pokret održi u životu, organiziranjem mreža unutar društva, koje mogu nastaviti rad u ilegali u slučaju da snage državne opresije odnesu privremenu pobjedu.

Nije dovoljno naprosto izraziti simpatije ili solidarnost sa iranskim demonstrantima, kao da pripadaju nekoj dalekoj egzotičnoj kulturi. Sad je besmisleno svako relativističko naklapanje o kulturalnim specifičnostima i senzibilitetu. Možemo i treba da vidimo iransku borbu kao sinonimnu našoj. Nisu nam potrebne nominalne liderke ni žene-kraljevi; potrebne su nam žene koje će nas sve mobilisati za „ženu, život, slobodu“ – a protiv mržnje, nasilja i fundamentalizma.

(Peščanik)