Kliker.info

Postoje godišnjice oko kojih se stvara velika medijska pompa i o kojima se ispisuju desetine i stotine plahti tekstova. 2014. godina je – pisano je već mnogo o tome – godina u kojoj padaju i stota godišnjica Sarajevskog atentata, odnosno početka Prvog svjetskog rata i dvadeset peta godišnjica pada Berlinskog zida te završetka Hladnog rata.

Piše : Muharem Bazdulj (Oslobođenje)

Ove dvije godišnjice su itekako globalno interesantne. Na lokalnom nivou, piše se mnogo i o tridesetoj godišnjici održavanja 14. zimskih olimpijskih igara u Sarajevu. Još jedna, međutim, “okrugla” godišnjica pada u februar 2014. godine, a ostala bi, čini se, potpuno nezapažena da nas na nju ovih dana nije podsjetio Žarko Puhovski.

Radi se o četrdesetoj godišnjici usvajanja posljednjeg Ustava Socijalističke federativne republike Jugoslavije. Taj famozni ustav, u javnosti zapravo i poznat po godini u kojoj je usvojen, izglasan je u Saveznoj skupštini 21. februara 1974. Veli Puhovski: “Odluku je proglasio predsjednik Vijeća naroda Mika Špiljak, a prethodno je Edvard Kardelj (koji je predsjedavao komisijom za izradu ustavnoga teksta) obrazložio ustavne novine; sve je, barem naizgled, bilo kao i u ranijim ceremonijalnim prigodama – no, bio je to početak kraja (u pisanoj formi, štoviše)”. Koliko je Ustav iz 1974. zapravo promijenio temelje na kojima je počivala socijalistička Jugoslavija, vidi se i iz interpretacija (poput one Dejana Jovića) po kojima se za tu posljednju Jugoslaviju, od 1974. do raspada, može ispravnije kazati da je Kardeljeva, nego Titova (Titova bi, u tom kontekstu, bila samo Jugoslavija između 1943. i 1974.). Taj je ustav bio rezultat procesa koji je trajao najmanje desetak godina, a u njegovom nastanku, među cijelim nizom faktora, ne treba prenebregnuti posljedice pada Rankovića, zatim studentskih nemira iz 1968. te naposljetku sve ono što se dešavalo 1971. od tzv. hrvatskog proljeća da obaranja tzv. srpskih liberala. Osim što je dugo pisan, Ustav je bio i komplikovan te je imao neuobičajeno dugačak tekst.

Ako je Ustav SFRJ iz 1974. godine primjer dugo pisanog Ustava, onda bi Dejtonski ustav Bosne i Hercegovine u smislu pripreme mogao da bude njegova suprotnost. Prvi je, naime, spreman i pisan godinama, u zemlji koja je živjela u miru, kao suverena država, ugledna u svijetu, a pisali su ga domaći pravnici i političari. Dejtonski ustav Bosne i Hercegovine pak sklepan je za tri nedjelje, u vojnoj bazi u Sjedinjenim Američkim Državama, na engleskom jeziku koji nije zvanični jezik države na koju se Ustav odnosi. Ustav je pisan u kratkom periodu, a i tekst mu je kratak. Cilj mu nije bio da se ustroji država, nego da se završi rat. Što je brzo, to je i kuso, kaže narod. Ipak, postoji ovdje jedan paradoks koji vrijedi potcrtati. Ispostavlja se, naime, da je država u kojoj vrijedi nabrzinu sklepani Dejtonski ustav po dugovječnosti postojanja pod takvim bizarnim ustavom već nadživjela onu državu u kojoj je najviši pravni akt bio Ustav usvojen u februaru 1974, tj. prije ravno četiri decenije, spreman i pisan godinama. SFRJ se, de facto, raspala manje od osamnaest godina nakon usvajanja Ustava iz 1974; što se Dejtonskog ustava tiče, on je prošle godine proslavio osamnaesti rođendan, kao (još uvijek) najviši pravni akt Bosne i Hercegovine.

Ali kontrast koji se tiče dužine nastajanja Ustava nije jedini faktor na kojem može da se temelji paralela. Ako bismo se malko šalili, mogli bismo početi od “numerologije”: oba ustava su usvojena dvadeset prvog u mjesecu; dvadeset prvog februara 1974., odnosno dvadeset prvog novembra 1995. (a i februar i novembar su drugi mjesec po redu, jedan naprijed, drugi otpozadi). Manje šaljivo, ali opet ne posve ozbiljno, daju se uporediti uloge koje se unutar Ustava daju pojedincima: s jedne strane Josipu Brozu Titu, a s druge visokom predstavniku međunarodne zajednice. Vrijedi pomenuti i sličnost insistiranja na konsenzusu. I SFRJ je imala svoje “entitetsko glasanje”, postavljeno zapravo više strogo nego je današnje bosanskohercegovačko. Teoretski su pravom veta delegati iz Crne Gore, koji su predstavljali oko dva i po posto ukupne populacije, mogli da blokiraju svaku odluku iza koje bi stali svi ostali, koji su, dakle, predstavljali 97 i po posto stanovništva. Ključni sastojak paralele tiče se, međutim, činjenice zbog koje je, prije svega, Ustav iz 1974. mogao biti – riječima Žarka Puhovskog – početak kraja SFRJ. U preambuli tog Ustava je, naime, potcrtano pravo republika-sastavnica SFRJ na samoopredjeljenje, uključujući otcjepljenje, na tragu čega je Badinterova komisija mogla da utvrdi pravni osnov za nezavisnost nekadašnjih jugoslovenskih republika. U Dejtonskom ustavu takvog prava nema te je stoga, naoko paradoksalno, u pravnom smislu, Bosna i Hercegovina sigurnija kad je riječ o potencijalnoj disoluciji nego je bila SFRJ. Paradoks je tim veći što se u Dejtonski ustav danas kunu oni koji za primarni cilj postavljaju raspad Bosne i Hercegovine, dok bi Dayton, koji, ako ništa drugo, garantuje (pravnu) nemogućnost raspada, mijenjali oni koji Bosnu i Hercegovinu smatraju skoro pseudoreligioznom svetinjom. I napokon: mnogi vršnjaci onog Ustava dočekali su da budu topovsko meso u raspadu svoje domovine. Raspad je bio toliki da vršnjaci Dejtonskog ustava teško i teoretski mogu da učestvuju u raspadu bilo čega ozbiljnog.