Kliker.info

Prema aforizmu koji se nekad pripisuje Lavu Tolstoju, a nekad Johnu Gardneru, cijela književnost počiva na jednoj od dvije teme: neko kreće na put ili neznanac dolazi u grad. Dopustite mi da ponudim svoju verziju. Cijela historija ljudskog roda može se sažeti u par riječi: ljudi se kreću. Sve drugo je tek razrada osnovne fabule.

Evropska sloboda i kolonijalna dominacija

Predsednik Trump je u februaru zapanjio svijet izjavom da Sjedinjene Države „trebaju preuzeti“ Gazu i očistiti je od palestinskog stanovništva. Koliko god bio neobičan, njegov prijedlog je u skladu sa njegovom namjerom da ukloni milione ljudi iz Amerike. I jedno i drugo odražava kolonijalnu aroganciju koja je zajednička Americi i Izraelu. U pitanju je ideja da se neki ljudi (Amerikanci/Evropljani/bjelci/ kolonizatori) imaju pravo kretati kako god žele i da istovremeno pomjeraju druge protiv njihove volje. To je savremeno izdanje aparthejda.

Tjerati ljude da se kreću ili im to zabranjivati dvije su strane istog kolonijalnog ili neokolonijalnog pristupa. Kolonizatori upadaju u neku zemlju i isteruju njene stanovnike ili ih porobljavaju, raseljavaju, ograđuju i zatvaraju, a barikadama štite privilegirana mjesta koja su namjenili sebi. U tom začaranom krugu kolonizatori ili imperijalne sile pravdaju svoje granice i zidove „sigurnosnim“ razlozima dok se štite od onih koji očajnički pokušavaju umaknuti njihovoj dominaciji. Ovi prastari koncepti su još uvijek sa nama.

Razmotrite nonšalantnu tvrdnju historičara i naučnika Jareda Dimonda: „Nijedno tradicionalno društvo nije toleriralo relativno otvoren pristup putovanju kakav uživaju današnji američki ili evropski građani. Većina njih može putovati bilo gdje… ako službeniku pasoške kontrole pokaže važeći pasoš i vizu.“

Dimond tvrdi da Amerikanci i Evropljani otjelovljuju slobode modernosti dok „tradicionalnija društva“ ugnjetavaju ljude ograničavajući im mogućnost putovanja. Ali Amerikanci i Evropljani ne uživaju slobodu putovanja zbog toga što su mnogo moderniji od drugih stanovnika ove planete, već zbog toga što druge zemlje ne ograničavaju njihovu slobodu kretanja. S druge strane, upravo Sjedinjene Države i Evropa, Dimondovi simboli modernosti, teže da drugima nametnu ograničenja kretanja militarizacijom svojih granica i režimima deportiranja.

I zaista, modernost bi se mogla definirati kao sklonost Evropljana da kontroliraju kretanje drugih, prisiljavajući ih da prihvate njihove upade i uskraćujući slobodu kretanja ostatku svijeta. Sjedinjene Države i Izrael nude spektar primjera koji pokazuju kako se pravo deportiranja, pravo raseljavanja, pravo ograđivanja i pravo isključivanja dopunjuju na ovoj našoj čudnoj planeti. Obje zemlje sebe smatraju liberalnim demokratijama i hvale se svojom posvećenošću jednakim pravima za sve ljude, mada su ta prava rezervirana za neke ljude, a uskraćena drugima.

Kolonijalizam i poslijeratni poredak

Lahko je reći da je kolonijalizam nepovratni dio naše prošlosti, ali ako bolje razmislimo, shvatit ćemo da su njegove strukture, institucije i ideje i te kako žive u našem današnjem svijetu. A jedna od moći koje definiraju kolonizatore je način na koji oni zadržavaju za sebe (i samo za sebe) pravo da se slobodno kreću, kao i pravo da pomjeraju kolonizirane kao šahovske figure na globalnoj tabli.

Kretanje (i prisiljavanje drugih da se kreću protiv svoje volje) suštinski je sastojak svakog kolonijalnog projekta. Korjeni današnjih režima deportacije – posebno u Sjedinjenim Državama i Izraelu – počivaju u rješenosti kolonizatora da otmu plodove zemlje i rada onih koje su kolonizirali i da uživaju u tom bogatstvu u sopstvenim privilegiranim prostorima iz kojih su kolonizirani uglavnom isključeni.

Novi svjetski poredak koji se pojavio poslije Drugog svjetskog rata stvorio je institucije međunarodne saradnje i međunarodnog prava, dokrajčio kolonijalne imperije (bivše kolonije su jedna za drugom sticale nezavisnost), ukinuo segregaciju u Sjedinjenim Državama, a na kraju i aparthejd u Južnoafričkoj Republici. Ali ništa od toga nije istinski ili potpuno izbrisalo ono što je postojalo ranije. Pokazalo se da su poslijeratna globalna dekolonizacija i borba za jednakost dugotrajni i ponekad krajnje krvavi procesi.

U Sjedinjenim Državama obojeni ljudi su danas punopravni građani i ne mogu više, kao grupa, biti zakonski izolirani ili premještani protiv svoje volje. I Evropa je razmontirala svoje kolonijalne imperije. Postkolonijalni svijet razvio je, međutim, novu vrstu globalnog aparthejda, u kom je nagon za ograđivanjem i izmještanjem – zasnovanim na rasi – usmjeren na imigrante, ljude koji uglavnom bježe od pogubnih posljedica kolonijalizma (u novije vrijeme i klimatske krize) u svojim zemljama.

Izrael je na neki način anahronizam na toj Stazi suza 20. stoljeća. Njegov kolonizatorski projekat nametan je u vrijeme kad su drugi kolonizirani narodi zbacivali svoje strane vladare. Istjerivanje Palestinaca, koje je počelo 1940-ih, u naše vrijeme se samo ubrzalo. U međuvremenu je Izrael legalizirao sopstvenu verziju aparthejda (dok je južnoafrička verzija ukinuta) i Palestinci koji nisu otjerani sve više se opkoljavaju zatvorima i zidovima.

Pravo na deportiranje: Izrael

Cionisti su počeli potvrđivati svoje pravo na protjerivanje drugih znatno prije 1948, to jest prije nego što je stvorena izraelska država. Često se citiraju riječi osnivača cionizma Theodora Herzla iz 1895: „Pokušat ćemo prevestisiromašno [arapsko] stanovništvo preko granice… Isterivanje siromašnih mora se obaviti diskretno i oprezno.“ Poslije Prvog svjetskog rata, za vrijeme britanskog mandata u Palestini, cionistički, arapski i britanski zvaničnici složili su se da „nema održive jevrejske države u Palestini ako se ne sprovede masovno raseljavanje arapskog stanovništva“.

Palestinske britanske kolonijalne vlasti zalagale su se za takvo raseljavanje u Izvještaju Pilove komisije 1937. Taj izvještaj su s oduševljenjem podržali cionistički lideri poput Davida Ben Guriona, kasnije izraelskog premijera („Prinudni transfer Arapa iz predjela predložene jevrejske države mogao bi nam dati… priliku kakvu se nikad nismo usudili ni sanjati“) i Chaim Weitzmann („Kad bi se izmestilo pola miliona Arapa, na njihovo mjesto bi stalo dva miliona Jevreja“).

Izrael je udružio svoje pravo da deportira s pravom da zatvara, ograđuje i ubija. Mnoštvo zakona i zidova služili su za dalje ograničavanje vraćanja, kretanja i stanovanja Palestinaca. Izraelski historičar Ilan Pape opisao je izraelski okupacioni režim na Zapadnoj obali i u Gazi od 1967. kao „najveći zatvor na svijetu“.

Pravo na deportiranje: Sjedinjene Države

Tokom 19. i 20. stoljeća Sjedinjene Države su ukinule ropstvo i segregaciju i dale građanska prava bivšim afričkim robovima i njihovim potomcima, kao i američkim starosjediocima. Ali sve do završetka građanskog rata, „imigranti“ su bili zapadni Evropljani – jedini kojima je bilo dopušteno da postanu građani. Sticanje državljanstva na osnovu rođenja u zemlji, regulirano 14. amandmanom poslije Građanskog rata, zakompliciralo je tu sliku zato što su i nebjelci rođeni na teritorijama Sjedinjenim Državama automatski postajali građani. Da bi to izbjegla, država je ubrzo započela radikalno ograničavanje imigracije. Krajem 20. veka i nebjelci su stekli pravo da imigriraju i pravo da uživaju ravnopravniji tretman u zemlji. Ali ta prava su uvijek bila manje primjenjivana i praćena antiimigrantskim kampanjama i deportacijama, koje su sve više bile pravdane pojmom „nelegalnosti“ boravka.

Zbivanja u 21. toljeću jasno sugeriraju da se lûk historije ne savija nužno ka pravdi, jer režim rasno zasnovanih deportacija ponovo cvjeta pod predsjednikom Donaldom Trumpom. Kao što znamo, on već dugo naglašava razliku između „usranih zemalja“ i „zemalja poput Norveške“, i zateže obruč oko većine imigranata iz Afrike, Azije i Latinske Amerike, dok raširenih ruku dočekuje bijele stanovnike Južnoafričke republike.

Trumpova administracija ugnjetava imigrante na više načina: militarizacijom granica, oduzimanjem legalnog statusa stotinama hiljada imigranata, smišljanjem sve bizarnijih izgovora za deportaciju, proširivanjem osnova za zatvaranje imigranata i deportacijama koje podrazumjevaju ucjenjivanje ili podmićivanje zemalja, od Kostarike do Venecuele, Libije i Južnog Sudana, da prihvate ljude koji su prisilno deportirani iz Amerike. Drugi su nestajali u zatvorima kao što su Gwantanamo i El Salvador.

Čudno je – a možda više i ne treba da nas čudi – to što SAD deportuiraju „ljude dostojne prezira“, a istovremeno traže ekstradiciju drugih, između ostalog više desetina Meksikanaca. „Prethodna administracija je dopustila tim kriminalcima da budu na slobodi i vrše zločine širom svijeta“, požalio se Trump. „SAD proširuju svoj pravosudni sistem“, objasnio je jedan meksički analitičar, „tako da mogu da sude Meksikancima za zločine počinjene u Meksiku“. Prisilno premještanje ljudi postaje dvosmjerno.

Amerika i Izrael: import-deport

Kolonijalni režimi importacije-deportacije Sjedinjenih Država i Izraela prepleteni su na mnogo načina. Naravno, odluka Sjedinjenih Država iz 1920-ih da strogo ograniče jevrejsku (i drugu južnoevropsku i istočnoevropsku imigraciju) doprinjela je očajničkom traganju evropskih Jevreja za pribežištem u doba Hitlera, kao i jačanju cionizma i poslijeratnoj migraciji u Izrael.

Ujedinjene nacije – koje su uglavnom činili kolonizatori skloni da deportiraju sopstveno jevrejsko stanovništvo (ili, u slučaju Sjedinjenih Država, da spriječe njegovo uvećavanje) – podjelile su Palestinu krajem1947. da bi stvorile Izrael. Kao jedina moćna zemlja koja je izašla neokrznuta iz Drugog svjetskog rata, Sjedinjene Države su igrale nesrazmjerno veliku ulogu u toj organizaciji.

Prijedlog predsjednika Trumpa da Amerika preuzme Gazu i eliminira njeno stanovništvo izražava njegov (i izraelski) doseljeničko-kolonijalni san, koji australijski antropolog Patrick Wolf naziva „eliminacija starosjedilaca“. Tramp je u početku predlagao da se stanovništvo Gaze deportira u Egipat i Jordan, zatim u Sudan, Somaliju i Somaliland, i na kraju u Libiju – a izraelski premijer Netanyahu je s oduševljenjem podržao te prijedloge. Do sredine marta ove godine Izrael je stvarao novu migracionu upravu za nadgledanje planiranog protjerivanja Palestinaca, a 80% izraelskih Jevreja smatralo je taj plan „poželjnim“ (mada samo 52% „praktičnim“).

Do maja nijedna od predloženih zemalja nije prihvatila Trumpov prijedlog, mada su pregovori sa Libijom izgleda bili daleko odmakli. Trumpov plan da pritisne ili podmiti siromašnije, slabije zemlje da prihvate deportirane Palestince sličan je njegovim pregovorima o deportiranju „neželjenih“ ljudi iz Amerike. Pored nekoliko latinoameričkih država u koje je njegova administracija već slala svoje prognane, sada se razmatraju Angola, Benin, Ekvatorijalna Gvineja, Esvatini, Libija, Moldavija i Ruanda. Kao što je objasnio državni sekretar Marko Rubio: „Radimo s drugim zemljama i kažemo im: Želimo da pošaljemo neke ljude najdostojnije prezira u vaše zemlje… Da li biste nam učinili tu uslugu? Što ste dalje od Amerike, to bolje.“

Druga veza između režima progona Sjedinjenih Država i Izraela je način na koji je Trumpova administracija koristila optužbe za antisemitizam da bi zatvarala i deportirala Palestince i one koji ih podržavaju. Kad je naredio progon Mahmouda Khalila i drugih demonstranata, Rubio je rekao da „toleriranje antisemitskog ponašanja“ podriva ciljeve američke spoljne politike.

Sjedinjene Države i Izrael dijele još jedan distopijski projekat: izazivanje straha i patnje da bi se ljudi naveli na to da se „samo-deportiraju“. Sekretarka Nacionalne sigurnosne agencije Kristo Noum preplavila je društvene mreže i druge medije „višemilionskom oglasnom kampanjom“ kojom je prijetila imigrantima: „Idite odmah. Ako ne odete, naći ćemo vas i deportirati.“ U tom smislu se MAGA republikanci ne razlikuju mnogo od liberalnih demokrata. U poruci Kristi Noum odjekuju riječi Kamale Haris upućene migrantima iz Gvatemale: „Nemojte dolaziti… Ako dođete, bit ćete vraćeni.“ Na sablasno sličan način, na Zapadnoj obali se na TV ekranima i bilbordima pojavljuju oglasi doseljenika koji poručuju Palestincima: „U Palestini nema budućnosti za vas.“ Iako im se taktike razlikuju – Sjedinjene Države ne masakriraju imigrante i ne bombardiraju svoje susjede – one dijele isti cilj eliminiranja populacije drugih.

Jedna prividna razlika čini to poređenje još zanimljivijim. Sjedinjene Države usmjeravaju represiju na imigrante, a Izrael na starosjedilačko stanovništvo. Ali najranija historija deportiranja u Sjedinjenim Državama počela je s potiskivanjem ili masovnim ubijanjem starosjedilačkog američkog stanovništva da bi se zemlja raščistila za doseljavanje bjelaca. U međuvremenu su silom uvezene stotine hiljada Afrikanaca da bi se osigurala radna snaga; taj proces je počeo prije nego što su Sjedinjene Države postale nezavisna država. Ti Afrikanci su skoro sto godina ostali robovi i kretanje im je bilo ograničeno. Drugim riječima, kolonijalna kontrola slobode kretanja može s vremenom poprimati različite oblike.

I Sjedinjene Države i Izrael nesrazmjerno više zatvaraju svoje manjinsko stanovništvo u odnosu na većinsko – što je takođe uskraćivanje slobode kretanja. U Americi su to obojeni ljudi. Crnci čine 14% stanovništva, a 41% zatvorske populacije. Američki starosjedioci dospijevaju u zatvor četiri puta više nego bjelci. Sjedinjene Države takođe imaju najveći sistem za zadržavanje pristiglih imigranata na svijetu, a već se sprovode planovi za proširenje njegovih kapaciteta.

U Izraelu, kako u samoj zemlji tako i na njenim okupiranim teritorijama, nesrazmjeran dio zatvorske populacije su Palestinci: Palestinci čine 20% ukupnog izraelskog stanovništva, a oko 60% izraelskih zatvorenika. (Danas je teško doći do statistike, pa tu nisu uračunate hiljade onih koji su zatvoreni poslije 7. oktobra 2023.)

Mnogi palestinski zatvorenici čame u takozvanom „administrativnom zadržavanju“, statusu koji omogućuje dugo pritvaranje bez optužbe, a koji je smišljen za Palestince.

Granice, zidovi i globalni aparthejd

Navikli smo da zamišljamo svijet sačinjen od jednako suverenih zemalja, od kojih svaka ima svoju imigracionu politiku, pa možemo lahko previdjeti kolonijalne dimenzije imigracionih tokova i načine na koje su međusobno povezani kolonijalne historije, imigraciona ograničenja, protjerivanja i zatvaranja. Doseljeničke zemlje poput Izraela i Sjedinjenih Država imaju posebne sličnosti (i posebne veze), ali većina evropskih sila koje su se okoristile svjetskim kolonijalnim poretkom sada štite svoje granice od potencijalnih migranata.

Većina ljudi na svijetu smatra da je aparthejd unutar granica neke zemlje vrhunac nepravde. Zašto smo onda tako spremni da prihvatimo njegovu globalnu verziju?

Prevela : Slavica Miletić (Peščanik)